Ο Ζαρός είναι ένα πανέμορφο και γραφικό κεφαλοχώρι του Ηρακλείου που βρίσκεται 45χλμ. νότια της πόλης, χτισμένο σε μια καταπράσινη κοιλάδα στους πρόποδες του Ψηλορείτη και σε υψόμετρο 450m περίπου.
Φημισμένος για τα πλούσια νερά του (αδιάλειπτη κατοίκηση του Ζαρού από την αρχαιότητα ως σήμερα στηρίχτηκε στην αφθονία πηγαίων νερών από όπου πήρε και το όνομα του: Ζα + ρους = πολλή ροή) το πολύ πράσινο, το φαράγγι του, τα βυζαντινά μοναστήρια και τις εκκλησίες του, δέχεται σχεδόν καθημερινά πολλούς επισκέπτες.
Στο χωριό Ζαρό θα ενθουσιαστείτε με την ποικιλία των δραστηριοτήτων που μπορεί να σας προσφέρει. Ξεκινώντας με μια επίσκεψη στη λίμνη όπου μπορείτε να απολαύσετε τον καφέ σας πάνω από τα πράσινα νερά της, να ταΐσετε τις πάπιες και τα ψάρια, να κάνετε ένα περίπατο γύρω από την λίμνη απολαμβάνοντας το όμορφο τοπίο, κι αν σας άνοιξε η όρεξη γευτείτε τα καταπληκτικά εδέσματα της τοπικής κουζίνας στις παραδοσιακές ταβέρνες και καφενεία (στα μενού θα βρείτε φρέσκες πέστροφες, σολομό, φαγητά στο ξυλόφουρνο και διάφορα κρητικά μεζεδάκια).

Η Ιερά Μονή Βροντισίου (νεότερη γραφή: Βροντησίου) είναι ανδρική μονή στην Κοινότητα Ζαρού του Δήμου Φαιστού στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην επαρχία Καινούργιου του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Ζαρός και Βορίζα, στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 550 μέτρων, σε τοπίο με πανοραμική θέα προς Μεσσαρά και στα Αστερούσια Όρη. Ο δίκλιτος ναός είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο και στην Αναψηλάφηση του Αποστόλου Θωμά. Υπήρξε Μετόχιο της Μονής Βαρσαμόνερου αλλά δεν είναι εξακριβωμένο πότε ιδρύθηκε.

Τα Βορίζα είναι χωριό και έδρα ομώνυμης Κοινότητος του Δήμου Φαιστού στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην επαρχία Καινούργιου του νομού Ηρακλείου. Η θέση του είναι στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη και συνδέεται με το Ηράκλειο με ασφαλτόστρωτο δρόμο 53 χιλιομέτρων.
Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και ειδικότερα η ελαιοκομία, ενώ η κτηνοτροφία , η μελισσοκομία και η ξυλογλυπτική αποτελούν επίσης ασχολίες, όπως και η υφαντουργία. Στο χωριό υπάρχει μεταξύ άλλων νηπιαγωγείο και Δημοτικό σχολείο. Στα Βορίζα υπάγεται και η Ιερά Μονή Βαρσαμόνερου.Την περίοδο της Βενετοκρατίας γύρω στο 1500 ήταν ένα από τα χίλια χωριά της Κρητης.
Ο Λαλουμάς βρίσκεται νοτίως των Βοριζών και απέχει 47 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Πρόκειται για έναν παλαιότατο οικισμό.

Το Φαρί είναι “κρυμμένο” πίσω από το χωριό Παναγιά, κοντά στο Ζαρό, και κανένας περαστικός της περιοχής δεν το εντοπίζει εύκολα. Το χωριό εγκαταλείφθηκε μετά την κατοχή, εξαιτίας της μετανάστευσης. Μάλλον, το “έφαγε” η Γερμανία. Έφυγαν πολλοί από εδώ και πήγαν στη Γερμανία. Εκείνοι που ήταν πάνω από 20 χρονών το ’60 έφυγαν όλοι και έπειτα, όσοι επέστρεψαν, δεν έμεινε κανείς εδώ. Πήγαν στις Μοίρες, το Ζαρό και το Ηράκλειο Η μοναδική ημέρα που το χωριό “ζωντανεύει” ξανά Πάντως, υπάρχει μία ημέρα του χρόνου που το Φαρί αποκτά ξανά χρώμα, αποκτά και πάλι ζωή, γεμίζει με φωνές, χαμόγελα και κόσμο.
Αυτή είναι η 29η Αυγούστου, η ημέρα της εορτής του Αγίου Ιωάννη του Ριγολόγου, καθώς ο Άγιος Ιωάννης ο Ριγολόγος

Η μονή του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην έξοδο του πανέμορφου Φαραγγιού του Γάφαρη (ή του Ρούβα), περίπου 48χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου και 3χλμ βόρεια του Ζαρού. Είναι κτισμένο στο σημείο που το 1994 μεγάλη πυρκαγιά κατέκαψε μεγάλο μέρος του πανέμορφου δάσους του φαραγγιού.Δυστυχώς, η αρχιτεκτονική της μονής είναι μοντέρνα και αποτελεί κάκιστη παραφωνία στο τοπίο. Το μόνο που μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον του επισκέπτη είναι ο παλιός μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, με τις τοιχογραφίες του 14ου αιώνα με τεχνοτροπία της Παλαιολόγειας περιόδου και ο αναστηλωμένος ναός της Αγίας Παρασκευής.Η μονή αρχικά λειτουργούσε ως μετόχι της Μονής Βαρσαμόνερου. Παλαιότερα είχε εγκαταλειφθεί, αλλά πλέον λειτουργεί ως μονή Παλαιοημερολογιτών, οι οποίοι έκτισαν έναν τεράστιο ναό που δυστυχώς αλλοιώνει την ιστορικότητα της μονής και το φυσικό περιβάλλον. Ο σύγχρονος τρίκλιτος ναός είναι αφιερωμένος στην Ανάσταση του Κυρίου και την Αγία Κυριακή, ενώ το κωδωνοστάσιο φέρει 8 καμπάνες με τη μεγαλύτερη να ζυγίζει 12 τόνους. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Ευθυμίου, με τοιχογραφίες και μια επιγραφή του 1438.

Ο οικισμός νότια του Ζαρού και το όνομα του προέρχεται από το βυζαντινό κούρτη και κώρτη και αυτό από το λατινικό cohors-tis =τόπος κλειστός, ανάκτορο, αυλή. Κατά τη βυζαντινή περίοδο χρησιμοποιούνταν με τη σημασία του κλειστού χώρου, μάνδρα, σηκός. Ωστόσο κόρτη ήταν και το βυζαντινό στρατιωτικό τάγμα και ο ιοκισμός ίσως υπήρξε έδρα στρατιωτικών σωμάτων.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ο τουρκικός πληθυσμός κατοικούσε στις Πάνω Κούρτες ενώ ο χριστιανικός χαμηλότερα. Σήμερα από τον οικισμό σώζονται δύο τμήματα, οι Πάνω και οι Κάτω Κούρτες , ενώ από το μεσοχώρι σώζεται μόνο ο ιερός ναός των Τριών Ιεραρχών. Και των δύο τμημάτων τα κτίσματα βρίσκονται σε ερειπιώδη κατάσταση.

Εκτός από τον αγροκτηνοτροφικό χαρακτήρα του οικισμού επιβίωνε έως και τις αρχές του προηγούμενο αιώνα μια παράδοση αγγειοπλαστικής. Ακόμα και σήμερα στις Κάτω Κούρτες σώζονται ερείπια από ένα καμίνι.

Στη περιοχή νότια και δυτικά από τον τρίκορφο λόφο της Κουρτοκεφάλας έχουν βρεθεί σημαντικά αρχαιολογικά ίχνη και αρχαίοι τάφοι υστερομινωικής εποχής.

Στην ανατολική πλευρά του λόφου σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση το υδραγωγείο που χρονολογείται τον 1ο με 2οαιώνα μ.Χ. Περιλαμβάνει δύο μικρών διαστάσεων τεχνητά σπήλαια, το πάτωμα είναι καλυμμένο ακόμα και σήμερα με νερό το οποίο με αυλάκι λοξευμένο στο βράχο οδηγείται σε κοντινή δεξαμένη ορθογωνικής κάτοψης.

Βρίσκεται σε μικρή απόσταση δυτικά του Ζαρού και νότια των Βοριζίων στην ανατολική πλαγιά του ομώνυμου λόφου. Ο οικισμός είναι  παλιός αλλά από την πρώιμη του φάση, σήμερα δε σώζεται τίποτα. Στη γύρω περιοχή και σε απόσταση μεταξύ τους, υπάρχουν τέσσερις οικιστικοί πυρήνες οικογενειακής μορφής. Η κατάσταση των κτισμάτων του οικισμού βρίσκεται σε μέτριο σχετικά επίπεδο. Σε μικρή απόστασή, βορειοανατολικά του οικισμού βρίσκεται η μονόκλιτη μικρή εκκλησία.

Το χωριό έχει περίπου 150 κατοίκους. Αναφέρεται για πρώτη φορά στην τουρκική απογραφή του 1671 αλλά θα πρέπει να προϋπήρχε ήδη από την βενετσιάνικη περίοδο. Ο παραδοσιακός οικιστικός του πυρήνας διαθέτει ενδιαφέροντα στοιχεία λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Η αρχαιότερη μνεία του ιοκισμού αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1382 του ταβουλάριου Κων. Καλομμάτη. Αναφέρεται στην επαρχία Καινούργιου το 1577 από το Fr. Barozzi, από τον Καστοφύλακα (Κ 103) Moroni Cato κατ. 120. Το όνομα του οικισμού οφείλεται στο βυζαντινό επώνυμο του πρώτου οικιστή Μορόνι.

Είναι κτισμένος στις παρυφές δύο λόφων και διασχίζεται από μικρό χείμαρρο. Μαρτυρίες για την ύπαρξη του οικισμού έχουμε από την βενετσιάνικη απογραφή του 1577.

Η ανάπτυξη του οικισμού γύρω από την εκκλησία της Παναγίας καθώς και η καταγραφή του οικισμού με το όνομα Παναγιά οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το χωριό ήταν μεταγενέστερο του ναού. Η Παναγιά είναι ένα από τα πλέον καλά διατηρημένα παραδοσιακά χωριά της κεντρικής Κρήτης με εξαιρετικής σημασίας λαϊκή αρχιτεκτονική.

Στον οικισμό παρατηρείται μεγάλος πλούτος τυπολογιών και αρχιτεκτονικών μορφών που συνθέτουν ένα πανόραμα της κρητικής λαϊκής αρχιτεκτονικής του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα.

Πρόκειται για αγροκτηνοτροφικού χαρακτήρα οικισμό με λιγοστούς κατοίκους σήμερα, υπήρξε μετόχι των Βοριζίων και του Ζαρού.

Η κατάσταση των κτισμάτων του σε γενικές γραμμές είναι ερειπιώδες, με εξαίρεση ελάχιστων που κατοικούνται ακόμα και σήμερα περιοδικά.

Στην κοιλάδα ανατολικά του οικισμού βρίσκεται ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα πέτρινα γεφύρια της κεντρικής Κρήτης. Ο οικισμός μετά την πλήρωση του Φράγματος της Φανερωμένης που αποπερατώθηκε το 2003, έχει γίνει παραλίμνιος.